Myśląc o fotografii zawsze mamy przed oczyma efekt finalny- czyli zdjęcie (czy to w formie cyfrowej, czy tradycyjnego wydruku) i urządzenie, za pomocą którego powstaje (aparat). Jednak coraz modniejsza staje się fotografia bez użycia aparatu fotograficznego. Jak to działa? Czy w ogóle jest to możliwe by takie zdjęcie wykonać? Fotografia bez użycia aparatu nie jest nowością! Takie zdjęcia wykonywane były już wiele wieków temu! Skoro fotografia jest obrazami malowanymi światłem, to do namalowania ich wystarczy samo. światło! Oto kilka informacji, przykładów i inspiracji.
źródło: Pixabay
Camera obscura
Jeżeli przetłumaczymy określenie "ciemna komnata" na język łaciński, to otrzymamy właśnie termin "camera obscura". To dzięki niej malarze osiągali w renesansie, baroku i klasycyzmie doskonałe efekty związane z fotorealistycznym odwzorowaniem rzeczywistości! Jest pierwowzorem aparatu fotograficznego! Do dzisiaj należy do najprostszych przyrządów, które dzięki światłu pozwalają na odtworzenie obrazu rzeczywistości. ale UWAGA! - nie na jego utrwalenie! Zjawisko fizyczne związane z działaniem światła i wykorzystaniem zaciemnionego wnętrza opisywali już antyczni filozofowie V wieków przed narodzinami Chrystusa!
źródło: Wikipedia
Fotografia otworkowa - aparat nie potrzebny!
Fotografia otworkowa, to taka, której nie wykonuje się przy użyciu aparatu fotograficznego, ale właśnie z wykorzystaniem camery obscura. Camerę obscurę można wykonać samemu, ale na rynku dostępne są też gotowe "camery", (firma Ilford, Corbis) wyposażone w papier światłoczuły, których możemy użyć do rejestracji obrazów rzeczywistości. Urządzenie powinno mieć zaczernione wnętrze, aby zredukować odbicia światła. Na jednej ze ścianek znajduje się niewielki otwór (średnica ok. 0,3-1 mm) wykonany w zależności od wielkości całego urządzenia. Otwór ten spełnia rolę obiektywu. Po przeciwnej stronie powinna być matowa szyba lub kalka techniczna. Promienie światła wpadające przez otwór utworzą na matówce pomniejszony (lub powiększony) i odwrócony obraz. Jeśli chcemy "wykonać zdjęcie" musimy w miejsc matówki włożyć klisze fotograficzną.
Zdjęcia wykonane przy użyciu camery obscura są:
- miękkie,
- rozmyte,
- mają nieskończoną głębię ostrości
- cechuje je zupełny brak dystorsji
- łagodne przejścia kontrastowe.
Należy pamiętać, że im dalej jest negatyw od otworka, tym bardziej zmniejsza się kąt widzenia aparatu, a tym samym zwiększa się obraz. To jest efekt odpowiadający użyciu obiektowi o długiej ogniskowej. Możemy się bawić na przykład zbliżając negatyw do otworka, dzieje się odwrotnie zwiększa się kąt widzenia i wówczas obraz pomniejsza się. Możemy wówczas uzyskiwać efekty, jakbyśmy fotografowali z użyciem obiektywu krótkoogniskowego. Zaskakujące efekty można uzyskać poprzez zmianę kształtu otworka lub dzięki ułożeniu wewnątrz pudełka camery obscura materiału światłoczułego opartego na przykład o szklankę (papier wygięty w formę walca).
źródło: Flickr
Heliografia Niepce'a
Heliografia powstała dzięki Nicephorowi Niepcowi początkiem lat 20-tych XIX wieku! Swoją nazwę wzięła od greckiego boga Słońca - Heliosa. To dzięki wynalezionej przez siebie technice Niepce stworzył pierwsza heliografię w historii - widok z okna w Le Gras. Pierwsze eksperymenty Niepce'a były tworzone zupełnie bez użycia camery obscura. Niepce rozpoczął powielanie obrazów na papierze z użyciem asfaltu syryjskiego. Oblewał nim szklane płytki, a potem kładł na nie kartkę papieru z obrazem, który chciał powielić. Asfalt syryjski miał taką właściwość, że twardniał w miejscach wystawionych na działanie światła. Z miejsc nienaświetlonych można było go usunąć z wykorzystaniem olejku lawendowego. Tak powstały pierwsze negatywy, z których można było otrzymać kolejne kopie.
źródło: Flickr
Luksografia
Luksografia jest połączeniem dwóch łacińskich terminów: "lux" - oznaczającego światło oraz "grafio" oznaczającego pisać, rysować. Jest to technika wykonywania obiektów, które powstają wyłącznie przy użyciu światła i światłoczułych materiałów. Do wykonania luksografii zupełnie nie jest potrzebna żadna camera obscura! Jak wykonuje się zdjęcia? Naświetla się przedmioty bezpośrednio na materiałach światłoczułych w ciemni fotograficznej. Cała tajemnica tej techniki, to umiejętne i pomysłowe nakładanie na materiał światłoczuły przedmiotów o różnej przepuszczalności światła! Kilka inspiracji znajdziesz poniżej! Specjaliści, którzy zajmują się luksografią podpowiadają, aby do ciemni znieść specjalnie przygotowane wcześniej materiały w postaci różnych koralików, cekin, wstążek, plasterków owoców, suszonych liści czy roślin, folie bąbelkowe, kaszę, mąkę, ryż! Papier światłoczuły na którym ułożone są różne przedmioty zareaguje na światło tak, że miejsca zakryte pozostaną białe, a odkryte staną się czarne. Do luksografii możemy wykorzystać także szklaną płytkę, na której będziemy mogli układać wybrane przez siebie przedmioty, a dopiero pod nią położymy papier światłoczuły. Szklana płytka pozwala na ewentualne eksperymentowanie z czasami naświetlania. Nie trzeba ściągać całej kompozycji tylko podłożyć kolejną kartkę. Jej zaletą jest też fakt, że na płytkę możemy wylewać różnego rodzaju płyny, które dadzą ciekawy efekt w ostatecznym rozrachunku. Dzięki technologii cyfrowej, możemy bawić się z takimi zdjęciami z wykorzystaniem skanera! Luksografia jest jednym z rodzajów fotogramu.
źródło: Flickr
Fotogram
Jest techniką pozwalająca na otrzymanie zdjęć na których możemy oglądać dwu i trójwymiarowe przedmioty określonej światło przepuszczalności. Cechą takich zdjęć jest ich transparentność. Przedmioty układa się bezpośrednio na materiale światłoczułym. Technikę tą stosował węgierski artysta Laszlo Moholy Nagy. W procesie powstawania zdjęć ważne jest posiadanie ciemni fotograficznej, gdyż nie jesteśmy w stanie wykonać fotogramów w zwyczajnym, oświetlonym pokoju! Ciemnia musi być wyposażona w czerwoną żarówkę, odpowiednią chemię oraz kuwety z wodą do obróbki fotografii analogowej (ułożone w kolejności: wywoływacz, woda, utrwalacz, woda). Obowiązkowo musimy posiadać papier światłoczuły i powiększalnik.
Etapy powstawania naszego zdjęcia są takie:
- układamy przy czerwonym oświetleniu na papierze fotograficznym różnego rodzaju przedmioty mniej lub bardziej światło przepuszczalne, dwu lub trójwymiarowe
- włączamy światło w powiększalniku na określony czas (kilka sekund, czasami dłużej)
- po naświetleniu wkładamy papier do wywoływacza na kilkadziesiąt sekund, może minutę (to zależy od szybkości, w jakiej pojawia się na papierze naświetlony obraz)
- wkładamy papier do wody, by wypłukać wywoływacz,
- później papier wkładamy do kuwety z utrwalaczem na kilka minut
- i płuczemy wywołane zdjęcie wodą
- suszymy je na suszarce i mamy gotowy pozytyw!
W tej technice nie mamy negatywu, z którego wykonujemy później pozytywowe kopie. Uzyskujemy jedną, niepowtarzalną odbitkę!
źródło: Wikipedia
Rayografia
Pomysłodawcą rayografii jest Man Ray - artysta, który należał do ugrupowania jednej z pierwszych awangard XX wieku- dadaizmu. Ray układał przedmioty bezpośrednio na materiale światłoczułym i otrzymywał zdjęcia wykonane bez użycia aparatu fotograficznego. Ray zajmował się malarstwem, fotografią, filmem, był filozofem, pedagogiem, poetą i eseistą. Czym różni się rayografia od luksografii? Tym, że u Mana Raya przedmioty miały dawać cień na kliszę lub papier fotograficzny. Po wywołaniu materiałów światłoczułych otrzymaniu odbitek są one niezwykle monochromatyczne i mało realistyczne. Zdjęcia można tworzyć także bez użycia ciemni fotograficznej, to jest:
- w zupełnej ciemności należy otworzyć papier fotograficzny i wyjąć jeden arkusz
- szczelnie zapakować pozostały papier, aby nie uległ naświetleniu
- kartkę światłoczułego papieru kładziemy w standardowo oświetlonym pokoju na stole, a na nim kładziemy różnego rodzaju przedmioty.
- włączamy dodatkowe źródło światła, na przykład lampkę nocną, aby doświetlić papier i kładące się na nim cienie przedmiotów.
Taka rayografia jest niestety nietrwała, gdyż nie został chemicznie przerwany proces działania światła na papier. Białe elementy będą ciemnieć pod wpływem naturalnego światła, aż wszystko stanie się czarne. Możemy zarejestrować powstały obraz dzięki aparatowi swojego telefonu komórkowego i tak bawić się w nieskończoność. Poniżej Rayografie Mana Raya, które są jakby jego indywidualną, surrealistyczną wizją świata. Ray mówił, że nie używa fotografii do tego, aby robić zdjęcia natury, ale swoim wizjom.
źródło: Pinterest
Współcześni fotograficy sięgają chętnie po tę dosyć prymitywną technikę, a ich zdjęcia otworkowe możemy okazyjnie oglądać w różnych galeriach. Na świecie moda na otworkowe zdjęcia powróciła w latach 60-tych XX wieku. Już w latach 80-tych pojawiły się komercyjne kamery otworkowe, które można było kupić, a w 2003 roku oferowało je do regularnej sprzedaży 18 producentów z 4 kontynentów świata. Od rozpowszechnienia się Internetu, a ściślej od 1995 roku działa Pinhole Resource, które skupiły osoby zajmujące się wykonywaniem zdjęć bez użycia tradycyjnych aparatów fotograficznych. 29 kwietnia rokrocznie od 2001 roku obchodzi się tzw. WPPD - czyli Światowy Dzień Fotografii Otworkowej. Zachęcamy do eksperymentów! Można zrobić camerę obscurę w swoim pokoju. Oto przepis. Można też zaopatrzyć się na przykład na Allegro (zakładka akcesoria fotograficzne - akcesoria ciemniowe) w papier, odczynniki i urządzić domową ciemnię w łazience i zacząć tworzyć swoje artystyczne zdjęcia luksograficzne czy rayografie. Każdy etap prac można dokumentować w postaci cyfrowej i dzielić się swoją twórczością w Internecie wśród znajomych czy na specjalistycznych forach dyskusyjnych dot. fotografii. A może .. W przyszłości z Twoich/ Waszych zdjęć uda się zorganizować jakąś wystawę? Swoje umiejętności w tak rzadkich technikach możesz też wykorzystać organizując dla swojego dziecka warsztaty tematyczne w szkole bądź element zjawiskowych urodzin swojej pociechy! Camera obscura, luksografia, rayografia, fotogramy to nie jest historia! Do dzieła!
