źródło: freepik
Rozpoczynając pracę w firmie podpisujesz mnóstwo dokumentacji pracowniczej, która musi być odpowiednio sporządzona i opieczętowana. Jeżeli zostałeś przyjęty, oznacza to, że obie strony umowy - pracownik i pracodawca - przyjmują na siebie tzw. obowiązki wynikające z obowiązku pracy. Pracownikiem staje się osoba, która została zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Przyjrzyjmy się na jakiej podstawie świadczymy tzw. stosunek pracy i czy możemy płynnie przechodzić z jednego rodzaju umowy na drugą.
Umowa o pracę a umowa cywilnoprawna
Artykuł 25 § 1 Kodeksu Pracy zawiera informacje, że umowę o pracę zawiera się na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy. Umowa o pracę dają pracownikowi gwarancję minimalnego wynagrodzenia za pracę, płatnego urlopu wypoczynkowego, dodatków za pracę w godzinach nocnych oraz dodatkowego wynagrodzenia za przepracowane godziny nadliczbowe, czy należne wynagrodzenie za czas tzw. "przestoju" oraz ochronę przed zwolnieniem z pracy.
Poza umową o pracę pracodawca może podpisać z pracownikiem tzw. umowy cywilnoprawne:
- umowę zlecenie
Jej przedmiotem jest wykonanie odpłatne lub nieodpłatne czynności prawnej. Mogą ją podpisywać osoby fizyczne lub osoby prawne - pod warunkiem posiadania tzw. zdolności do czynności prawnych. Zleceniodawca- zleca wykonanie czynności, a zleceniobiorca jest osobą wykonującą zlecenia. Umowa ta różni się od umowy o dzieło, ponieważ jest "umową starannego działania". Wynagrodzenie (może ale nie musi być) wypłacone za wykonywanie określonych zadań, czynności,a nie ich rezultat! Od umowy o dzieło odprowadza się składki ZUS.
- umowę o dzieło
Jej przedmiotem jest umową zobowiązującą, odpłatną, wzajemną i konsensualną. Po zawarciu umowy o dzieło jej wykonawca zobowiązuje się wykonać oznaczone "dzieło". Ważny jest tutaj efekt końcowy: materialny lub niematerialny. Umowa ta nazywana jest "umową rezultatu". Umowa tego typu nie jest objęta obowiązkowym oskładkowaniem ZUS.
Przyjmując zlecenie pracownik zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej lub oznaczonego dzieła dla zlecającego. Tego typu umowy są atrakcyjne dla przedsiębiorców, gdyż nie są oni zobowiązani do warunków finansowych (związanych z utrzymaniem pracownika) narzuconych im przez umowę o pracę. Ważną różnicą dla pracodawców jest samodzielne ustalanie wynagrodzenia za pracę, bez konieczności dostosowania się do narzuconego z góry tzw. minimalnego wynagrodzenia, którego zobowiązani są przestrzegać zawierając umowę o pracę. Pracodawcy chętnie podpisują umowy cywilnoprawne z osobami uczącymi się, gdyż nie ponoszą oni wówczas kosztów związanych z odprowadzaniem składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne. Pracownik pracujący w oparciu o umowę cywilnoprawną nie ma zagwarantowanego płatnego urlopu wypoczynkowego oraz nie obowiązuje go okres wypowiedzenia, a czas pracy nie wlicza się pracownikowi do stażu pracy. Sprawa związana z ewentualnym tytułem zasiłku dla bezrobotnych wygląda tak, że przysługuje on każdemu bezrobotnemu jeżeli w okresie 18 miesięcy przed dniem rejestracji udokumentował co najmniej 365 dni zatrudnienia i osiągania co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, od której istnieje obowiązek odprowadzania składek na Fundusz Pracy. Umowy cywilnoprawne są z perspektywy pracodawców atrakcyjne, bo tańsze. Dopuszczalne jest zatrudnianie pracowników realizujących obowiązek pracy w firmie na podstawie trwającej umowy o pracę umowami cywilnoprawnymi, ale jest to sytuacja, która wymaga spełnienia określonych warunków. Umowy cywilnoprawne podlegają zapisom kodeksu cywilnego. O tym, czy stosunek pracy może zostać przekształcony w umowę cywilnoprawną decyduje sposób wykonywania pracy.
źródło: freepik
Zakaz zastępowania umowy o pracę inną umową
Rozróżnienie pomiędzy umową o pracę a umową cywilnoprawną wynika ze sposobu wykonywania pracy. Na podstawie umowy o pracę pracownik spełnia pewne określone kryteria, takie jak:
- dobrowolność
- wykonywanie pracy w podporządkowaniu tzw. organizacyjnym i służbowym
- stałe miejsce pracy
- określone godziny pracy
- wymóg osobistego świadczenia pracy
- wykonywanie pracy za wynagrodzeniem
- ciągłość świadczenia pracy
Artykuł 22 § 1.2 Kodeksu Pracy określa jasno, że niedopuszczalne jest zastępowanie umowy o pracę umowami cywilnoprawnymi jeżeli następuje zachowanie warunków wykonywania pracy. Jeżeli praca wykonywana w oparciu o umowę cywilnoprawną będzie wykonywana w takich samych warunkach jak podczas stosunku pracy, to pracodawca może mieć kłopoty. Kodeks Pracy przewiduje możliwość podpisania z pracownikiem będącym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę innej umowy. Najważniejsze przy podpisywaniu takiej umowy jest ustalenie charakteru pracy, gdyż zleceniobiorca może sam decydować o czasie i miejscu wykonywania pracy zleconej, a pracodawca nie może dokonywać bieżącej kontroli pracownika. Istnieje obostrzenie, które mówi o tym, że kto będąc pracodawcą zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1tys zł do 30 tys. zł. Jeżeli dokonano zastąpienia umowy o pracę umową cywilnoprawną, to pracownik może dochodzić sądownie wypłaty odszkodowania z tytułu "niezgodnego prawem rozwiązania umowy o pracę". Należy mu się wówczas ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odprawa pieniężna w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika oraz wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, czy wydanie świadectwa pracy. Sytuacja taka jest bardzo kłopotliwa dla pracodawcy, dlatego powinien on szczegółowo skalkulować ewentualne koszty wynikające z tego typu posunięć kadrowych w firmie. Strony mogą korzystać z cywilnej zasady zawierania umów, ale nie wolno podpisywać umów w celu obejścia obowiązujących przepisów, czy wbrew zasadom współżycia społecznego.
źródło: freepik
Skąd nazwa "umowy śmieciowe"?
Umowy cywilnoprawne służą przedsiębiorcom w ograniczaniu kosztów pracy. Po podpisaniu umowy o pracę z wynagrodzenia pracowniczego ściągane są obowiązkowe składki ZUS. Pracodawca ponosi całość wynagrodzenia pracowniczego tzw. brutto oraz dodatkowe obciążenie w wysokości ok. 20% wynagrodzenia brutto.
Obrazowo można to pokazać tak: zatrudniając pracownika na umowę o pracę z wynagrodzeniem np. 4500 zł brutto miesięcznie pracodawca przekazuje na wypłatę pracownikowi ok. 2700 zł. Zatrudniając pracownika na podstawie umowę o dzieło jest dla pracodawcy dużo tańsze, bo pracodawca nie odprowadza składek ZUS. Kosztem po jego stronie jest zaliczka na podatek dochodowy za wykonawcę dzieła. Jeżeli pracownik podpisuje umowę na wykonanie określonego dzieła na sumę 4500 zł, to trafia do niego ok. 85% sumy zapisanej na umowie, tj. ok. 3850zł. Umowa zlecenia i umowy o dzieło nazywane są zwykle "umowami śmieciowymi". Wynika to z tego, że nie zapewniają one ochrony zatrudnienia, wynagrodzenia i np. prawa do urlopu. Praca tego typu nie daje stabilizacji zawodowej. Osoba pracująca na podstawie takich umów nie ma możliwości zaciągnięcia kredytu, uzyskania zasiłku chorobowego, czy macierzyńskiego (chyba, że dobrowolnie opłaca składki na ubezpieczenie chorobowe i posiada tzw. "okres wyczekiwania"). Co ciekawe przepisy mówią wyraźnie o tym, że pracodawca jest zobowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w firmie albo innym, wyznaczonym przez pracodawcę miejscu. Przepisy jednak nie precyzują w jaki sposób ten obowiązek ma być przez pracodawcę realizowany. "Śmieciówki" powodują, że do budżetu państwa trafia mniej pieniędzy. Państwo stara się weryfikować przepisy dot. prawa pracy. Od 1 stycznia 2016r. weszły w życie zmiany dot. odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umów cywilnoprawnych. Zapisy w ustawie doprowadziły do tego, że wzrosły dla pracowników koszty związane z podpisywanymi umowami.
Zmiana umowy - szanse i zagrożenia
Pracodawca zmieniając umowę o pracę z pracownikiem na umowę cywilnoprawną ma szansę na ograniczenie wydatków związanych z zatrudnieniem w firmie. Zagrożeniem dla niego jest poprawne sprecyzowanie warunków pracy, by po zmianie umowy pracownik nie skierował sprawy na drogę sądową, gdyż ma duże szanse na wygraną. Dobrze, by pracodawca pamiętał, że ma możliwość skonsultowania swoich planów kadrowych z profesjonalną firmą. Nie można powiedzieć, by przechodzenie na umowy cywilnoprawne było opłacalne dla pracowników, gdyż tracą oni wiele przywilejów pracowniczych.
Mało osób wie, że osoba zawierając umowę cywilnoprawną ma sporą swobodę w kształtowaniu jej treści. Istnieje na przykład możliwość zapisu dot. przerwy urlopowej w umowie zawieranej na dłuższy czas. Praca na umowę o dzieło i umowę zlecenie nie gwarantuje przywilejów, które zapewnia praca na umowę o pracę. Podczas wykonywania umowy zlecenia zleceniobiorca podlega ubezpieczeniom społecznym,ale w myśl obowiązujących przepisów jest to uzależnione od posiadanych tytułów do ubezpieczeń. Pracując na umowę o dzieło nie podlegamy ubezpieczeniu.
Podsumowanie
W 2015r. Państwowa Inspekcja Pracy dokonując kontroli ponad 2 tys. pracodawców stwierdziła naruszenie art.22 § 1w stosunku do 12 tys. osób! Trudno jest dokonywać szacunków skali tego zjawiska, ale z pewnością jest dużo powszechniejsze. Z pewnością jest to zagrożenie dla budżetu państwa.
Dlatego podpisując umowę - negocjuj warunki i dopilnuj, by dokumenty były odpowiednio przygotowane (ilość kopii, podpisy, pieczęcie).
