Pieczątka nie była nigdy głównym bohaterem lektur szkolnych, pojawia się jednak w tekstach utworów prozatorskich jako niezbędny dodatek akcji, bez którego bardzo często fabuła potoczyłaby się zapewne zupełnie inaczej, niż to sobie zakładamy, jako czytelnicy... Pieczątki w książkach będących lekturami szkolnymi występują jako istotne symbole, dodatek związany z państwowością czy urzędami albo jako znak własności. Jeśli czytałeś poniższe lektury, to przypomnisz sobie, gdzie i w jakich okolicznościach pojawił się ten drobny, funkcjonujący od starożytności przedmiot jakim jest pieczątka. Zachęcamy do lektury!
Pieczątka w Biblii
Biblia jest świętą księgą dla Żydów i chrześcijan. Poszczególne jej części posiadają jednak odmienne znaczenie dla różnych religii. Kultura europejska została zbudowana na dwóch filarach - wytworach antycznego świata i Biblii. Jest nośnikiem wielu wartości moralnych, prawd, praw, idei kształtujących ludzi w kolejnych epokach. Biblię tratuje się też jako księgę o ogromnej wartości literackiej, ponieważ, to z niej wywodzi się sporo gatunków literackich, na przykład: pieśń, przypowieść, psalm, hymn, list, kazanie. Księga ta jest nie tylko doskonałym lustrem historii ale do dzisiaj biblia jest źródłem wielu słów, nazw, frazeologizmów, a symbole zawarte w tej świętej księdze są odwzorowywane w sztukach od wielu epok. Biblia jest niewyczerpanym źródłem wątków, tematów, postaci i postaw ludzkich - wszystko to o charakterze uniwersalnym i nieprzemijającym! W czasach starożytnych pieczęć znajdowała się w pierścieniu, zawieszano ją czasami na szyi. Gdzie w Biblii znajduje się mowa o pieczątkach i jakie symboliczne znaczenie ma ten przedmiot w natchnionych księgach?
1. Występuje, jako symbol podpisu danej osoby i jej władzy, wyrażenia woli władcy, nadania mocy prawa - w księdze Rodzaju, księga Machabejska
2. Pieczęć Boga na ciele człowieka. Co jest zaskakujące w Biblii podpisywane są osoby, na których ciele są widoczne znaki w postaci pieczęci boskiej. Na przykład Abraham "otrzymał znak obrzezania jako pieczęć usprawiedliwienia z wiary, jaką miał przed obrzezaniem". W tym wypadku i pieczęć i znak są tylko synonimami. Pieczęć jest utożsamiana z mocą jaką posiada Bóg. Nadając swój znak, jak pieczęć na ciało człowieka Bóg żąda niejako wypełnienia swojej woli i zgodnie z ideą "prawa i pieczęci" taki akt jest nierozerwalny.
3. W Księdze Daniela, jednego ze starotestamentowych proroków pieczęć staje się wieloznacznym symbolem. W jednym z fragmentów jest mowa o "zapieczętowaniu kamienia, aby uczynić go nienaruszalnym" (Dn 6,17). Tak przypieczętowane głazy opisane zostały też w Ewangelii wg św. Mateusza, Księdze Estery czy w Apokalipsie. "Położono kamień na otworze jamy, a król opieczętował go swoim sygnetem" (Dn 6,18).
4. Pieczętowanie miejsc: źródeł, ogrodów, pomieszczeń. Wszystkie miejsca, które zostały opieczętowane są znakiem zakazu wstępu osobom obcym. Taką rolę pieczęci pokazuje fragment utworu Pieśń nad Pieśniami - jedynej biblijnej księgi, w której ani razu nie pada słowo Bóg! "Oblubienica moja ogrodem zamkniętym, zdrojem zapieczętowanym" - mówi mężczyzna o kobiecie. A główna bohaterka tego utworu zwraca się do swojego Oblubieńca takimi słowami: "Przyłóż mnie jako pieczęć do serca swego, jako pieczęć do ramienia swego, bo miłość jest mocna jak śmierć".
5. Chrzest jako pieczęć. W ramach tak rozumianej symboliki Bóg pieczętuje swoje sługi przez tajemnice chrzcielną. Ludzie stają się więc własnością Boga.
6. Krew jako pieczęć zbawienia. O takiej pieczęci w Biblii jest mowa zarówno w Starym, jak i Nowym Testamencie (księga Ezehiela, księga Wyjścia, Apokalipsa św. Jana). Krew staje się znakiem - symbolem męczeństwa i zbawienia człowieka.
7. "Pieczętowani w Duchu" - to opis ludzi znajdujący się w starotestamentowej księdze Daniela oraz nowotestamentowej Apokalipsie. Pierwszy wymiar pieczętowania dotyczy potwierdzenia uznania i protekcji Boga względem człowieka. Kto jest opieczętowany w Duchu, tego ominą różne straszne rzeczy, które mają nadejść. Osoby posiadające pieczęć mogą spokojnie stanąć na sądzie ostatecznym, gdyż zostali utwierdzeni w wierze.
8. Pieczęć Bestii w Apokalipsie rozumiana jako odbicie pieczęci bożej. Opisywana w księdze Objawienia tak: "On też sprawia, że wszyscy, mali i wielcy, bogaci i ubodzy, wolni i niewolnicy otrzymują znamię na prawej ręce albo na swoim czole, i że nikt nie może kupować ani sprzedawać, jeżeli nie ma znamienia, to jest to imię zwierzęcia lub liczby jego imienia. Tu potrzebna jest mądrość. Kto ma rozum niech obliczy liczbę zwierzęcia, jest to bowiem liczba człowieka. A liczba jego jest sześćset sześćdziesiąt sześć." (Ap13,16-18). Bestia stawia pieczęć poprzez fałszywe i zagrażające omamienia.
9. Aaron - starszy brat i pomocnik Mojżesza nosił nad czołem diadem, na którym wygrawerowanych było osiem liter, które odczytywane jako hasło "świętość Panu". Napis ten miał być sporządzony w taki sposób, jak tradycyjny odcisk pieczęci! Kapłan nosił więc nad czołem "pieczęć Imienia Boga". Stawał się naznaczony i wywyższony spośród innych.
10. Znak gwiazdy Dawida - składającej się z dwóch splecionych ze sobą trójkątów jest symbolem opieki Boga, duchowości, makrokosmosu i jednocześnie współczesnym herbem Izraela.
11. Chrystus mówił, że "został zapieczętowany przez Ojca". Apostoł Paweł wyjaśniał, że pieczęć ta była pieczęcią mocy Ducha. Naśladowcy Jezusa podobno także otrzymują taką pieczęć. W Księdze Objawienia zostało napisane, że "Ci, którzy stali z Barankiem na górze Syjon, podobnie jak izraelscy arcykapłani nosili na czole imię Ojca".
12. Pieczęć jako boskie znamię. O takiej roli pieczęci zostało napisane w pierwszej księdze Starego Testamentu: "I włożył Pan Kaina piętno , aby go nie zabijał nikt kto by go spotkał".
13. 144 tysiące opieczętowanych w Apokalipsie - są to osoby oznaczone do ochrony podczas walki Bestii z Chrystusem podczas dni ostatecznych. Pieczęć na czole ma być widocznym znakiem przynależności do Boga, ale stanowi też ważne zobowiązanie do godnego reprezentowania Stwórcy. Wizja "opieczętowanych" pojawia się w ostatniej księdze Nowego Testamentu dwukrotnie, w scenie pieczętowania sług bożych oraz w wizji ukazującej Baranka z taką właśnie liczbą wybranych - naznaczonych - stojących na górze Syjon. Wszyscy oni noszą na czołach imię Boże, znak odciśnięty pieczęcią przez Anioła.
14. Tajemnicza księga zamknięta na siedem pieczęci - Św. Jana pisze w Apokalipsie, że widział księgę zamkniętą siedmioma pieczęciami. Wyrażenie zamknąć coś na siedem pieczęci - rozumie się jako wielką tajemnicę.
Lektury Średniowiecza i Renesansu
Z literatury dawnej pochodzi podział na 3 podstawowe rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat. W antyku, średniowieczu i renesansie - tak odległych epokach pisano o codziennych problemach człowieka, które z perspektywy XXI wieku, wcale nie wydają się odległe współczesnemu człowiekowi - relacje małżeńskie, rządzące naszym życiem fatum, problem zbrodni i kary, wiara w życiu człowieka, "mieć" czy "być" i wiele innych motywów i sytuacji zostało opisanych na kartach lektur szkolnych.
- Na początek Wielki Testament Fracoisa Villona - średniowieczny poemat napisany przez człowieka, który większą część swojego życia spędził w więzieniu. Villon jest pomysłodawcą bohatera literackiego - zwykłego, niczym nie wyróżniającego się przeciętniaka. W utworze odnaleźć można popularny w różnych epokach motyw "Ubu sunt?" - "Gdzie są?", który związany jest z motywem przemijalności ludzkiego życia. Wielki Testament jest właśnie takim podsumowaniem ludzkiego życia. Bohater zwraca się do wielkich tego świata, zaklina ich, aby zdobyli pieczęcie i odpusty króla, gdyż jest w nich cała nadzieja i obrona prostego człowieka. Odwołuje się on do wartości przyjaźni, a pieczęć ma tu symbolizować powagę urzędów, oznakę władzy i zwierzchności.
- Innym średniowiecznym utworem, w którym pojawia się pieczęć jest Boska Komedia Dantego. W tym poemacie alegorycznym, w rozdziale pt. Raj bohater utworu wędrując po raju rozmawia z Bogiem i twierdzi, że w swojej "kiesie" ma ważną i cenną monetę. "Mam ją tak świeżą i całą, że podejrzewać jej stępla nie chce się" - mówi. Alter-ego Dantego wypowiada się jeszcze, że zna naturę boską, ponieważ był nauczany słowa bożego i słowa te zostały "zapieczętowane" w głębi jego duszy. "Oto zasada, iskra, która siebie rozciąga w płomień, płomieniem wybucha i świeci we mnie jak gwiazda na niebie." - dodaje. Stempel i zapieczętowanie możemy tutaj rozumieć jako symbol nieodwracalnej przynależności człowieka do Boga.
- Pieczęć w różnym rozumieniu tego przedmiotu jako symbolu została wiele razy wykorzystana w twórczości genialnego znawcy duszy ludzkiej Wiliama Szekspira, renesansowego dramatopisarza. Przywołać tu możemy takie utwory, jak: "Hamlet", "Romeo i Julia" czy "Tytus Andronicus". Poloniusz, ojciec Ofelii mówi królowi Danii, ojcu Hamleta , że do życzeń młodzieńca "mimo chętnie przyłożył pieczęć zezwolenia" , gdyż ten "kołatał do jego serca". Wynika z tego, że odwołując się do emocji Hamlet uzyskał zgodę, mimo, że Poloniusz wahał się co do ostatecznej decyzji, którą chciał na nim "wymóc" książę duński. Rozum podpowiadał inne rozwiązanie, a serce inne. Pieczęć jest tu symbolem zgody i przekazania praw. Hamlet w monologu przy końcu sceny drugiej mówi, że ma iść do swojej matki, woła: Niech będę srogim, ale nie wyrodnym! Serce, Słowo, Sztylety w ustach mam, ale nie w dłoni! Niechaj mój język będzie w tym spotkaniu obłudny względem serca i jakkolwiek słowa nie będą się i srożyć, pieczęci, duszo, nie daj dłoń przyłożyć!" Bohater nie jest zdolny do gwałtownych czynów i obawia się, żeby jego zamiary nie zostały przypieczętowane przez jego nostalgiczną i neurotyczną naturę! Zaś we fragmencie w scenie trzeciej użyto zdania: "Mężny nasz Hamlet (jako taki bowiem słynie w tej stronie znajomego świata) Położył trupem tego Fortynbrasa, który na mocy aktu, pieczęciami zatwierdzonego i uświęconego wojennym prawem, był obowiązany części swych krajów ustąpić zwycięzcy, tak, jak nawzajem nasz król, na zasadzie klauzuli tegoż samego układu." - mówi Horacy, przyjaciel głównego bohatera, a pieczęć, którą przywołuje ma oznaczać władzę i zatwierdzenie prawne umowy dotyczącej prowadzenia wojen. W dramacie pt. "Tytus Andronikus" Szekspir włożył w usta bohatera drugoplanowego Arona nast. słowa: "Z pewniejszej nawet strony jest wam bratem, choć moją pieczęć na swej nosi twarzy." Słowa Arona "nosić pieczęć na swej twarzy" oznaczają być realnie podobnym do swojego ojca, nosić jego cechy fizjonomiczne.. Pieczęć zostaje także wypowiedziana w tragedii Romeo i Julia Szekspira, kiedy Julia zwraca się do swojego ojca chcąc przekonać go do zawarcia ślubu z Romeo: "Bóg złączył moje i Romea ręce, Ty nasze dłonie; i nim ta dłoń świętą Pieczęcią twoją z Romeem spojona, inny akt stwierdzi, nim to wierne serce w zdradzieckim buncie odda się innemu, To ostrze zada śmierć sercu i dłoni (.)". Pieczęć jest tu traktowana jako znak, stygmat, błogosławieństwo ojcowskie i zgoda na zawarcie związku małżeńskiego. Jak się potoczyły losy najsłynniejszych kochanków z Werony wiemy...
Pieczęć w lekturach z epoki romantyzmu
Romantyzm jako epoka, która odwołuje się do emocji, wiary, uczuć, duszy, indywidualizmu, transcendencji, irracjonalizmu.. Ta najbardziej uduchowiona epoka chętnie wyrażała się symbolami i alegoriami. Pieczęć jako element zabezpieczający list, tak, aby nie dostał się w niepowołane ręce została wymieniona w utworze A. Dumasa pt. "Hrabia Monte Christo". W dramacie narodowym Juliusza Słowackiego pt. Kordian pieczęć występuje jako "szatańska pieczątka", którą główny bohater naznaczył czoło. Pieczęć- jako znamię i przekleństwo. W dramacie pt. "Balladyna" Juliusz Słowacki wykorzystał słowo pieczęć w momencie, kiedy Balladyna dowiaduje się, że jej mąż wydał polecenie, aby służący przyniósł żonie do zamku skrzynię z czerwoną pieczęcią. Zamknięta skrzynia miała być przez żonę pilnowana i absolutnie nie otwierana aż do powrotu męża. Do takiego czynu miał namówić Kirkora, męża Balladyny Pustelnik. Cały zabieg miał być sprytnie zaaranżowaną próbą wierności małżeńskiej i posłuszeństwa. Kirkor przystał na propozycję Pustelnika i wypowiedział takie słowa: "Dobrze, niech tak będzie. To moja pieczęć, dwie złote żołędzie w paszczy dzikowej." Słowacki zamieszcza też motyw pieczęci w dramacie pt. "Sen srebrny Salomei". Pieczęcią, którą ma sobie wziąć do serca jeden z bohaterów jest krew -"krwawe strugi", które symbolizują podporządkowanie swojego życia i planów wyższym ideom. U Georga Byrona zaś w powieści poetyckiej pt. "Giaur" główny bohater doświadcza niemożności wyrzucenia z pamięci twarzy, która odbiła się w nim mocno, jak pieczęć. "W twych licach takie rysy twarzy widzę, które w pamięci kiedy się Ra wyrażą, z czasem się głębiej werzną, lecz nie zmażą. Tajemnica. Tyś młody, blady, lecz namiętne bole jego wzrok, jego twarz na kształt pieczęci uciśnione czułem w głąb mojej pamięci." Pieczęć jest symbolem trwałości pamięci, nieświadomych spraw, które kryje nasz umysł.
Pieczęć w lekturach pozytywizmu i dwudziestolecia międzywojennego
Powieść królowała w epoce pozytywizmu. Pieczęć wiele razy występuje "na łamach" "Trylogii" Henryka Sienkiewicza. Pieczęcie, które poświadczają ważne i tajne listy, pieczęcie urzędowe, traktowane jako zdobycz po zwycięskiej bitwie, odbierane wrogowi, pieczęcie, które odciskają na twarzach głównych bohaterów ich życiowe doświadczenie. Pieczęć przywołana jest też na kartach "Krzyżaków", w momencie, kiedy jeden z bohaterów odsłania swój testament, który "spisał ksiądz Kaleb, a pod pismem pieczęć się moja na wosku znajdzie; ty zaś masz świadczyć, żeś to ode mnie usłyszał i żem rozkazał, aby tu dla tego młodego rycerza taki sam posłuch był jako i dla mnie." W innym zaś jedna z bohaterek skarży się na Krzyżaków, że nie można im ufać, nawet pomimo przysiąg, pieczęci i pergaminów. Jedną z lektur często przywoływaną podczas egzaminu maturalnego z języka polskiego to "Przedwiośnie" Stefana Żeromskiego. Książka powstała w epoce tzw. Dwudziestolecia międzywojennego. Jej główny bohater- Cezary Baryka musi dostać się do ojczyzny swoich rodziców. Przekraczając granicę okazało się, że nie posiada żadnych dokumentów, ponieważ skradziono mu walizkę. I jak w filmie, kiedy nasz bohater dochodzi już do miejsca, w którym następuje weryfikacja przechodzących osób, nagle inżynier Białynia przekazuje mu jakiś papier, czyjąś legitymację. Do tej legitymacji przybito mu pieczęć, która uprawniała go do legalnego przebywania na terenach Polski. Pieczątka potraktowana tutaj, jako poświadczenie urzędowe tożsamości. Znak prawa i porządku.
Pieczęć w literaturze jest często wykorzystywanym przedmiotem, ale i rozumiana wielorako. Pieczątka może symbolizować: piętno, znamię, wybrańca, apostolstwo, naznaczenie, obrzezanie, chrzest, bierzmowanie, władzę, autorytet siłę, potęgę, ochronę, amulet, bezpieczeństwo, wiedzę, myślenie, stosowność, powściągliwość, dziewictwo, wierność, prawomocność, uwierzytelnienie, zatwierdzenie, sankcję, zgodę, akceptację, posiadanie, własność, tajemnice, milczenie. Pieczęcie, często firmowe lub urzędowe towarzyszą nam w wielu codziennych i niecodziennych sytuacjach. Mamy nadzieję, że ten artykuł, który przybliża bohaterów i fabuły różnych lektur w wybranych epokach udowadnia, że ten niewielki przedmiot, jakim jest stempel miał także ogromny wpływ na życie ludzi w minionych epokach!
